Δόκτωρ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ
The strange case…
Dr Αθανασία Δημητρίου
Επιστημονικά Υπεύθυνη Κέντρου Πρόληψης «ΟΔΥΣΣΕΑΣ»
(Μελέτη & εποπτεία κλινικής περίπτωσης των τελευταίων 5 ετών)
Η προσωπικότητα ή – όπως συνηθίζουμε να λέμε- η ταυτότητα ενός ατόμου, αποτελεί έναν σταθερό, ανθεκτικό και διαρκή τρόπο σκέψης, δράσης και συσχέτισης του ατόμου με τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Η προσωπικότητα από άτομο σε άτομο παρουσιάζει σαφείς διαφορές ευρέος φάσματος, που έχει να κάνει με τα «Σχήματα» που έχουν δεχθεί και έχουν εγκαθιδρυθεί στη διαμόρφωση και συντήρηση του ‘Εγώ’, αλλά και από τα εκάστοτε πλαίσια και τις καταστάσεις που δρα το άτομο.
Άνθρωποι που συχνά εμφανίζονται ως λειτουργικοί παρουσιάζουν Πολλαπλή Προσωπικότητα (Multiple Personality Disorder – MPD), που σημαίνει ότι λειτουργούν με πολλές προσωπικότητες – ταυτότητες. Κάθε μία από αυτές τις έχει το δικό της ιδιαίτερο τρόπο αντίληψης, συμπεριφοράς και σχέσεων με το περιβάλλον. Επίσης κάθε μια κυριαρχεί και ελέγχει τη συμπεριφορά του ατόμου σε διαφορετικές περιόδους. Η μετάβαση από τη μια προσωπικότητα στην άλλη συχνά είναι πολύ ξαφνική, απότομη και ολέθρια και συνήθως συνδέεται με κάποιο ψυχοκοινωνικό στρες. Κάθε μια προσωπικότητα μπορεί να μη γνωρίζει την ύπαρξη των άλλων προσωπικοτήτων, οπότε είναι μόνον ενήμερη για περιόδους χρόνου που δεν ξέρει τι έγινε. Μπορεί, όμως, και να γνωρίζει στοιχεία ή λεπτομέρειες των άλλων προσωπικοτήτων, ν’ ακούει ή να βλέπει τι κάνουν και να έρχεται σε σύγκρουση μ’ αυτές.
H Διαταραχή Πολλαπλής Προσωπικότητας αντικαταστάθηκε το 1994 στα Διαγνωστικά Κριτήρια DSM-IV από τον όρο Διασχιστική Διαταραχή Tαυτότητας (Dissociative Identity Disorder – DID). Η ΜPD λεγόταν «Διασχιστική Υστερική Διαταραχή» (Hysterical Dissociative Disorder) [Allison] στο DSM-II και δεν είχε δικό της κωδικό, αλλά κατηγοριοποιήθηκε και απέκτησε κωδικό στο DSM-III και εν τέλει αποσύρθηκε στο DSM-IV και αντικαταστάθηκε από την ορολογία DID. Άτομα που πάσχουν από αυτή την ψυχιατρική διαταραχή έχουν διαφορετική ποιότητα και υφή στη συνείδησή τους σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Στις σοβαρότερες των περιπτώσεων υπάρχει πλήρης απώλεια της συνείδησης.
Οι… ‘alters’
Πόσοι ‘alters’ (διαφορετικές ταυτότητες) μπορούμε να βρούμε σε μία προσωπικότητα; Αυτό πράγματι είναι ένα καλό ερώτημα..! Οι ταινίες Inside, Sybil , The Three Faces of Eve , The Five of Me , The Minds of Billy Milligan μας δίνουν σαφείς απαντήσεις στο παραπάνω ερώτημα. Στο Sybil ένα κακοποιημένο παιδί μεταφέρεται στην ενήλικη ζωή ως μια γυναίκα με 16 προσωπικότητες. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη διεθνή βιβλιογραφία η κύρια αιτία εμφάνισης και επικράτησης της ΔΔΤ είναι η κακοποίηση (σεξουαλική πρωτίστως σε όλο το φάσμα της) και η υπερβολική καταπίεση κατά την παιδική ηλικία από τους γονείς.
Αλήθεια, ποια είναι η προσωπικότητα οδηγός που προσπαθεί να δαμάσει τις υπόλοιπες; Αυτή η καθημερινή σύγκρουση πώς παίρνει σαφή χαρακτηριστικά στη λειτουργικότητα ενός ατόμου; Πώς ξεφυτρώνουν καθημερινά αλλά αιφνίδια, τέτοιοι άνθρωποι γύρω μας, με μορφή ψυχικής επιδημίας; Ή μήπως τα διαγνωστικά κριτήρια μας έφεραν σε αυτή τη διαπίστωση; Τι ακριβώς έχουμε σε αυτή την αλλόκοτη διαταραχή του εγκεφάλου; Οι ‘alters’ ανατρέπουν κάθε κανόνα για ένα ενιαίο και συγκροτημένο, ιδανικό ‘εγώ’. Το ‘εγώ’ κατακερματίζεται και αποσυντίθεται (διασχίζεται) σε επιμέρους ταυτότητες ιδιόρρυθμες που διεισδύουν και εδραιώνονται ανάλογα με την εκάστοτε περίπτωση. Το 80.0% των πολλαπλών είναι γυναίκες. Η βιβλιογραφία ενημερώνει ότι υπάρχουν και πολλοί άντρες, κυρίως ανάμεσα στους εγκληματίες, οι οποίοι είναι δύσκολο να αναγνωρισθούν εξαιτίας της βίαιης συμπεριφοράς τους.
Κάθε ‘alter’ …. έχει το δικό του mail…, κάθε ‘alter’ έχει το δικό του κωδικό χρήσης και κάθε κωδικός το δικό του υπο-κωδικό (που θα υπακούει στις εντολές του κύριου κωδικού του), κάθε ‘alter’ έχει τη δική του οικεία και ερμητικά κλειστή παρέα…, κάθε ‘alter’ έχει το δικό του σπίτι…, κάθε ‘alter’ έχει τη δική του θεωρία και εξήγηση για το ποιος είμαι, ποιους έχω δίπλα μου και τι εκπροσωπώ στη ζωή μου…, κάθε ‘alter’ έχει το δικό του επάγγελμα…, τη δική του διεύθυνση διαμονής και το δικό του ταχυδρομικό κώδικα… κ.ο.κ. Από πρακτικότατα διασχιστικά χαρακτηριστικά ταυτότητας, ως πιο σύνθετα συναισθηματικά γνωρίσματα: εγωπαθής, ναρκισσιστής, ευερέθιστος, καχύποπτος, εκδικητικός, παθολογικά ζηλότυπος, τσιγκούνης, νευρικός, ανισσόροπος, ανέραστος ‘alter’ – ασφαλής, σίγουρος, ήπιων τόνων, συγκρατημένος κοινωνικά, γνήσιος, ευσυνείδητος, ειλικρινής ‘alter’- ‘βαθιά θρησκευόμενος’, εγκρατής, με υψηλό αξιακό σύστημα, συντηρητικός ‘alter’ – μυθομανής, ανήθικος, βίαιος, παρανοϊκός εγκληματίας ‘alter’… κ.ο.κ.
Προβολή και μεταβίβαση κάθε μιας προσωπικότητας και ταυτότητας σε άψυχα αντικείμενα που δεινοπαθούν από την ολέθρια διάσχιση και σε έμψυχα όντα που γίνονται αποδέκτες της …εν δυνάμει ‘παραφροσύνης’.
Μυθομανία
Η φανταστική επινόηση μιας ολόκληρης εικονικής ζωής
«Η ανθρωπότητα αντανακλά. Έχει περάσει από διάφορες ηλικίες – τη λίθινη εποχή, την εποχή του Χαλκού και ούτω καθεξής, μέχρι σήμερα, την Εποχή του Ψεύδους. Είναι σαν το ψέμα να έχει γίνει ένα έθιμο, μια συνήθεια, θα τολμούσα να πω, σχεδόν μια κουλτούρα.» (José Saramago Νόμπελ Λογοτεχνίας, 1998)
Η Αλήθεια υπάρχει, το ψέμα πρέπει να εφευρεθεί
Τι είναι ο μύθος; Τι σημαίνει μανία; Ο θρύλος και η τρέλα ενώθηκαν για να φτιάξουν τη μυθομανία.
«Το να ανιχνεύσεις ψέματα δεν είναι εύκολο. Ένα από τα προβλήματα είναι η τεράστια ποσότητα των πληροφοριών – υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τον ίδιο χρόνο, πάρα πολλές πηγές πληροφοριών – λέξεις, διακοπές, ήχοι, εκφράσεις, κινήσεις του κεφαλιού, χειρονομίες, αναπνοή, κοκκίνισμα, εφίδρωση…»( P. Ekman, Telling Lies)
Η μυθομανία αποτελεί μια Διαταραχή Προσωπικότητας. Ο μυθομανής ζει κυριολεκτικά μια ψεύτικη ζωή γεμάτη φανταστικές, δραματικές, αλλά πάντα ενδιαφέρουσες εμπειρίες. Είναι μια παθολογική κατάσταση που χρειάζεται ολιστικό σχήμα θεραπείας (φαρμακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία), καθώς στις περισσότερες των περιπτώσεων πίσω από τη μυθομανία λανθάνει μία Συναισθηματική ή και άλλου τύπου Χαρακτηριολογική Διαταραχή.
‘Η μυθομανία δεν είναι ασθένεια αλλά σύμπτωμα που συχνά συνδέεται με την υστερία του 19ου αιώνα (H. Vulser). Η μυθομανία είναι πρώτα απ’ όλα ένα σύμπτωμα που συνδέεται με ορισμένες παθολογίες, όπως είναι η Διπολική Διαταραχή, ή με ορισμένες Ψυχοπαθητικές Προσωπικότητες, ιδίως με την Υστερική (Οιστριονική-Δραματική) και την Αντικοινωνική.
‘Οι παθολογικοί ψεύτες ίσως έχουν δομικές ανωμαλίες στον εγκέφαλο. Διαπιστώθηκε ότι τα άτομα που ψεύδονται συχνά έχουν λιγότερη φαιά ουσία (επεξεργασία πληροφοριών) και περισσότερη λευκή ουσία (μετάδοση πληροφοριών) στον προμετωπιαίο φλοιό. Ο προμετωπιαίος φλοιός παρουσιάζει αυξημένη δραστηριότητα όταν τα φυσιολογικά άτομα ψεύδονται και ευθύνεται για τη μάθηση της ηθικής συμπεριφοράς και το συναίσθημα μετάνοιας. Επειδή η φαιά ουσία αποτελείται από εγκεφαλικά κύτταρα, ενώ η λευκή ουσία σχηματίζει τις συνδέσεις μεταξύ των κυττάρων αυτών, οι παθολογικοί ψεύτες μπορεί να έχουν μεγαλύτερη ικανότητα να ψεύδονται και λιγότερους ηθικούς περιορισμού’. (British Journal of Psychiatry)
Ανήκεις στο ακροατήριό του;
«Ο μυθομανής είναι εθισμένος στο ψέμα και χρησιμοποιεί συνεχώς ψέματα ασύνδετα μεταξύ τους. Το ψέμα του μυθομανούς συνδέεται με άλλα ψέματα και γίνεται μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος. Πού πήγε, ποιον γνώρισε, τι έκαναν και αρκετές λεπτομέρειες που πολλές φορές σε συναρπάζουν. Φανταστικές ιστορίες που ακούς και συζητάς με όλη σου την καλή διάθεση γιατί κάποιες φορές οι ιστορίες είναι μια δραματική παραγωγή της δεκαετίας που ζεις με πρωταγωνιστή αυτόν που έχεις απέναντί σου. Η παράσταση είναι live και εσύ την απολαμβάνεις. Ο μυθομανής έχει καλπάζουσα και παθολογική φαντασία. Η συνεχής απασχόληση και η επιστράτευση όλης της φαντασίας για δημιουργία μύθων προϋποθέτει την ικανότητα σύνδεσης ψεύτικων πληροφοριών. Ο παθολογικός ψεύτης δεν μπαίνει στη διαδικασία σύνδεσης των ψεμάτων, αλλά ο διαχωρισμός τους εξακολουθεί να είναι δύσκολος.
Έχει παρατηρηθεί μεγάλη δυσαναλογία στα παθολογικά ψεύδη του μυθομανούς. Ο μυθομανής σε σχέση με τη δραματική του ιστορία δεν έχει να κερδίσει κάτι πρακτικά, εκτός κι αν μέσα στα κίνητρά του υπάρχει ο δόλος. Στην ουσία ικανοποιείται από την ‘αίσθηση’ χειρισμού των συναισθημάτων των άλλων. Απαντά σε ερωτήσεις με αμεσότητα και τέτοια λογική και πειστικότητα που ο μέσος άνθρωπος παρασύρεται. Ειδικά όταν ο μυθομανής χρησιμοποιεί πρόσωπα υπαρκτά και γεγονότα από την αληθινή ζωή του. Οι μικρές αλήθειες που χρησιμοποιεί είναι οι γερές βάσεις των μύθων του. Και όταν αυτοί ξεμπροστιάζονται, θυμώνει πολύ. Συχνά η ανάγκη τους για επιβεβαίωση και αποδοχή τούς οδηγεί σε δραματοποίηση της συμπεριφοράς τους, σε καταστροφικές συμπεριφορές, λόγω του φόβου τους να μείνουν μόνοι. Ο μυθομανής ασθενής αρέσκεται στη θυματοποίησή του . Ο ρόλος του θύματος του εξασφαλίζει την προσοχή των άλλων. Η προσοχή που αναζητά μαζί με την καταναγκαστική ανάγκη για αναγνώριση και επιβράβευση τροφοδοτούν τη λεκτική του λύσσα. Αυτά που έχουν επίσης ενδιαφέρον είναι τα άτομα που επιλέγει να είναι γύρω του. Ο μυθομανής έχει γύρω του άτομα που έχουν αυτοπεποίθηση, δεν είναι καχύποπτα κι έτσι ενισχύεται και ο ίδιος από την αντίδρασή τους στους μύθους του. Αργότερα, όμως, αυτά τα άτομα είναι άλλα. Οχι τα ίδια.
Ο μυθομανής λέει ψέματα για να εντυπωσιάσει, να επιβληθεί, να ελέγξει τις αντιδράσεις των άλλων. Είναι μεγάλη η ανάγκη του να κερδίσει τη συμπάθεια, την προσοχή και την αποδοχή των άλλων γιατί, κατά βάθος, νιώθει εξαιρετικά ανεπαρκής και ανασφαλής. Με άλλα λόγια, πίσω από τα ψέματα και τις φανταστικές ιστορίες του υποκρύπτεται η χαμηλή αυτοεκτίμησή του, η αίσθηση ότι δεν είναι σημαντικός και ότι έχει ανάγκη να λάβει και να γεμίσει με την αποδοχή των άλλων. Συνήθως ο μυθομανής αντιλαμβάνεται σε κάθε συνομιλητή του τι του αρέσει ή τι θα ήθελε να ακούσει, και το ψέμα ή η φανταστική ιστορία που θα πει κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Θέλει να είναι αρεστός και να «κερδίσει» το συνομιλητή του.
Τα πολλά ψέματα όμως δυστυχώς επιφέρουν συνήθως το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή την απόρριψη και απομάκρυνση των άλλων. Τα ψέματα τελικά ενισχύουν τη μοναξιά που βιώνει και δημιουργούν έναν τοίχο ανάμεσα στον ίδιο και τους άλλους ανθρώπους» (Θ. Ασκητής, PROTOTHEMA PEOPLE, 07/11/2014)
- Σουηδία: Αποφυλακίζεται μυθομανής που ομολόγησε ψευδώς δεκάδες «κατά συρροήν» εγκλήματα (ΒΗΜΑ ΚΟΣΜΟΣ, 27/02/2016)
Ο πάλαι ποτέ διαβόητος «κατά συρροήν δολοφόνος» της Σουηδίας, Στούρ Μπέργκβαλ, που είχε ομολογήσει ότι δολοφόνησε γύρω στα 30 άτομα πρόκειται να αφεθεί σύντομα ελεύθερος – αλλά θα παρακολουθείται συστηματικά από ψυχιάτρους -, λόγω…φαντασιοπληξίας. Ο 63χρονος μυθομανής και ψυχασθενής θα εγκαταλείψει την ψυχιατρική μονάδα υψηλής προστασίας όπου έχει εγκλειστεί με δικαστική απόφαση. Ο Μπέργκβαλ με την προτροπή των ψυχοθεραπευτών του, και με τη βοήθεια των φαρμάκων που του χορηγούνται κατάφερε να ομολογήσει πως ο κατά συρροήν δολοφόνος Τόμας Κουίκ ήταν προϊόν της φαντασίας του, και μία συγκαλυμμένη κραυγή βοήθειας.
- Κλάους Κίνσκι , Διάβολος, παιδεραστής και αιμομίκτης, Το «τέρας» αυτοκαταστρέφεται (ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ, 25/01/2013)
Ο Κλάους Κίνσκι ήταν παθολογικά μυθομανής, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που κανείς, και λιγότερο από όλους ο ίδιος, δεν ήταν σε θέση να διακρίνει την αλήθεια από τις φαντασιοκοπίες στις διηγήσεις του. Για την Γκισλίντε, λοιπόν, ο Κίνσκι διέδιδε ότι την είχε γνωρίσει το 1951 στο καλλιτεχνικό φεστιβάλ του Μονάχου και, φυσικά, την έριξε στο κρεβάτι του – μαζί με την κολλητή της. Υποτίθεται ότι άφησε και τις δύο κοπέλες εγκύους, μόνο όμως η Γκισλίντε αρνήθηκε την έκτρωση…..
- Enric Marco – Ισπανός ο οποίος πέρασε 30 χρόνια της ζωής του λέγοντας ότι είχε φυλακιστεί από τους Ναζί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Flossenburg στη Γερμανία.
Ο Enric Marco εξήγησε ότι το ψέμα του ξεκίνησε το 1978, και ότι αυτός το συνέχιζε να το υποστηρίζει επειδή φαινόταν να κάνει τους ανθρώπους να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή σε αυτόν, πράγμα το οποίο του επέτρεψε να αναδείξει τον πόνο πολλών ανθρώπων που πήγαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. «Δεν είπα ψέματα λόγω κακών κινήτρων»
- Heather Mills, μοντέλο και ηθοποιός που έγινε διάσημο μετά από το γάμο της με τον πρώην Beatle, Paul McCartney. Η επιθυμία της να προσελκύσει την προσοχή του κοινού την οδήγησε να μιλήσει για λεπτομέρειες της ζωής της που είναι μακριά από την αλήθεια.
Η Mills δήλωσε σε συνέντευξή της πως όταν ήταν 14 ετών το έσκασε από το σπίτι για να ζήσει στους δρόμους, αλλά τα αρχεία του σχολείου επιβεβαιώνουν ότι παρακολουθούσε μαθήματα στις τάξεις. Είπε ότι εργαζόταν σ’ ένα τσίρκο καθαρίζοντας την κοπριά αλόγων, όταν η αλήθεια ήταν ότι συνήθιζε να πηγαίνει με το φίλο της, ο οποίος εργαζόταν σ’ ένα περιοδεύον τσίρκο, τα Σαββατοκύριακα. Και σαν αυτό να μην ήταν αρκετό, είπε ότι ένας από τους πρώην φίλους της ήταν πράκτορας της Μυστικής Υπηρεσίας, ενώ στην πραγματικότητα ήθελε να γίνει πράκτορας, αλλά ποτέ δεν έγινε.
- Ο μυθομανής εραστής του Λόρκα (ΒΗΜΑ, 28/02/2016)
Σπαρταριστή αφήγηση μιας ολόκληρης εποχής με άξονα τη ζωή μιας αντιφατικής προσωπικότητας, του Ενρίκε Αμορίμ, ο οποίος είχε συνδεθεί με τον ισπανό ποιητή.
«Στην πραγματικότητα, το μεγάλο έργο του Αμορίμ ήταν η ίδια του η ζωή. Ήταν καλύτερος μυθιστορηματικός χαρακτήρας παρά αφηγητής» γράφει ο Ρονκαλιόλο για «το χαμαιλεοντικό του ένστικτο, την ικανότητά του να μετατρέπεται κατά βούληση σε άλλα πρόσωπα».
- Είμαι μυθομανής. Λέω ψέματα όλη την ώρα και, στη συνέχεια, αυτό με κάνει να νιώθω ένοχος. Ψεύδομαι ακόμη και όταν δεν είναι απαραίτητο.
Έχω χάσει όλους τους φίλους μου. Δεν αισθάνομαι τίποτα τώρα. Δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου για μένα. Ίσως μπορώ να το διαχειριστώ, αλλά έχω χάσει την εμπιστοσύνη των φίλων μου. Πρέπει να ξεκινήσω μια καινούργια ζωή χωρίς ψέματα. Είναι τόσο δύσκολο…πότε; Βλέπω ότι υπάρχει ελπίδα για μένα τώρα. Γνωρίζω ότι αυτό είναι αρρώστια. Θεέ μου βοήθα με! (Σχόλιο αναγνώστη “gecce”)
http://www.amazon.com/exec/obidos/ISBN=1557983402/thegreskesdic-20/
Dissociative Identity Disorder: Diagnosis, Clinical Features, and Treatment of Multiple Personality, C. A. Ross
Coons, P.M. (1986). “Child abuse and multiple personality: review of the literature and suggestions for treatment.” International Journal of Child Abuse and Neglect , 10, 455-462
The Treatment of Multiple Personality Disorder (Clinical Insights Monograph) 1st Edition
