Όταν αναφερόμαστε στις εξαρτήσεις το μυαλό των περισσότερων πηγαίνει στις ουσίες (αλκοόλ, νικοτίνη, κοκαΐνη κ.α.). Παρ’ όλα αυτά οι εξαρτήσεις μπορεί να αφορούν και συγκεκριμένες συμπεριφορές όπως είναι τα τυχερά παιχνίδια, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα κ.λ.π. Το κοινό στοιχείο όλων των παραπάνω περιπτώσεων είναι ότι επηρεάζεται η ψυχολογική και σωματική κατάσταση του ανθρώπου και κατ’ επέκταση και πολλοί βασικοί τομείς της ζωής του (οικογένεια, κοινωνική και επαγγελματική ζωή).
Κύριο χαρακτηριστικό λοιπόν, μιας οποιασδήποτε εξάρτησης είναι ότι ο άνθρωπος επικεντρώνει ολόκληρη τη ζωή του γύρω από το αντικείμενο της εξάρτησής του. Τα βασικά κριτήρια της εξάρτησης είναι κατά πόσο αναπτύσσεται ή όχι ανοχή, στερητικό σύνδρομο ή καταναγκαστική συμπεριφορά για τη λήψη της ουσίας ή τη χρήση του αντικειμένου της εξάρτησης.
Πιο συγκεκριμένα, όταν μιλάμε για ανοχή εννοούμε την ανάγκη για αυξημένη χρήση, προκειμένου κανείς να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Από την άλλη, το στερητικό σύνδρομο συνδέεται με αλλαγή της συμπεριφοράς όταν ελαττωθεί ή διακοπεί η χρήση. Τα στερητικά συμπτώματα διαφέρουν πολύ ανάμεσα στις διάφορες εξαρτήσεις και μπορεί να περιλαμβάνουν άγχος, διέγερση, αϋπνία, ναυτία, ταχυκαρδία κ.α.
Τέλος, στα πλαίσια της καταναγκαστικής συμπεριφοράς, ένας άνθρωπος κάνει χρήση της ουσίας ή του αντικειμένου σε μεγαλύτερες ποσότητες ή για περισσότερο χρόνο απ’ ότι είχε σκοπό, κάνει επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες να ελαττώσει ή να ελέγξει τη χρήση και ξοδεύει πολύ χρόνο ασχολούμενος με θέματα που αφορούν το αντικείμενο της χρήσης του (π.χ πότε θα πιω, πού θα βρω υπολογιστή να παίξω, πώς θα καπνίσω).
Είναι δεδομένο ότι δε μπορεί να υπάρχει μία και μόνη εξήγηση, ένας και μόνο παράγοντας που καθορίζει γιατί κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν εξαρτητικές συμπεριφορές και κάποιοι άλλοι όχι. Το άτομο (βιολογικοί παράγοντες και προσωπικότητα), το περιβάλλον (οικογενειακό, κοινωνικό, πολιτισμικό) καθώς και η δράση κάποιων ουσιών αποτελούν μεταβλητές που μπορούν να επηρεάσουν την πορεία ενός ανθρώπου προς μία εξάρτηση.
Η πρόληψη περιλαμβάνει κάθε προσπάθεια για μείωση ή καθυστέρηση της ζήτησης χρήσης ουσιών. Είναι σημαντικό να λειτουργεί σε πολλά επίπεδα και να ξεκινά από μικρές ηλικίες. Ουσιαστικά έχει να κάνει με έναν καθημερινό τρόπο ζωής που σέβεται τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Δεν εξαντλείται στην παροχή πληροφοριών αλλά στοχεύει στην απόκτηση δεξιοτήτων, στην ενδυνάμωση, υποστήριξη και εκπάιδευση των ατόμων ώστε να υιοθετήσουν μια θετική στάση ζωής, μακριά από τις εξαρτήσεις.
Λαμπρινή Τραυλού – Ψυχολόγος
Επιστημονικό στέλεχος
Κέντρου Πρόληψης «ΟΔΥΣΣΕΑΣ»
