Το άγχος είναι μία συναισθηματική κατάσταση συνυφασμένη με τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει κανείς που δεν έχει νιώσει άγχος, σε κάποια φάση της ζωής του. Θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα δυσάρεστο συναίσθημα που πίσω του κρύβει φόβο ή και απεριόριστο τρόμο απέναντι σε κινδύνους αναγνωρίσιμους ή μη.
Διανύουμε μία περίοδο βαθιάς και επώδυνης κρίσης που θέλει να φαίνεται οικονομική με βασικές παραμέτρους την ανεργία, την ανέχεια, τη φτώχεια και την εξαθλίωση σε κάποιες κοινωνικές ομάδες, τον κίνδυνο μιας ενδεχόμενης απόλυσης ή διαθεσιμότητας και το χαμηλό εισόδημα. Αυτές οι μεταβλητές λειτουργούν στο οικονομικό επίπεδο πρωτογενώς, ενώ σε ένα δευτερογενές επίπεδο κρύβουν σωρεία ψυχο-συναισθηματικών συνεπειών.
Με ένα καλύτερο μάτι όλα αυτά θα μπορούσαν να μεταφραστούν ως ανασφάλεια, έκπτωτη συναισθηματική λειτουργία και διπλά μηνύματα στο ‘Εγώ’ που αμύνεται για να λειτουργήσει.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι αγχώδεις διαταραχές αποτελούν τη συχνότερη στην Ελλάδα ομάδα ψυχικών διαταραχών στο γενικό πληθυσμό. Η επικράτηση είναι αρκετά υψηλή και κυμαίνεται από 17.0-25.0% (άνδρες προς γυναίκες 1:3). Επισημαίνεται επίσης ότι σχετίζονται στατιστικά σημαντικά αντιστρόφως ανάλογα με ανεξάρτητες μεταβλητές, όπως το εισόδημα και η εργασία. Αυτό σημαίνει ότι όσο κατεβαίνει το εισόδημα του έλληνα πολίτη και όσο μειώνεται το ποσοστό εργαζομένων τόσο δραματικά αυξάνεται ο φόβος και ο τρόμος για μια ενδεχόμενη απειλή και συνεπώς ανεβαίνουν απειλητικά τα επίπεδα του άγχους, το οποίο μεταλλάσσεται σε παθολογικό. Το ‘Εγώ’ παρουσιάζει μία έκπτωση στην καθημερινή του λειτουργικότητα, στην επίτευξη των στόχων του, με συνέπεια την εκδήλωση αγχώδους διαταραχής.
Διευκρινιστικά, θα λέγαμε ότι οι Αγχώδεις Διαταραχές αποτελούν ένα μεγάλο φάσμα διαταραχών (DSM-IV) και οι συνηθέστερες και πιο συχνές στο γενικό πληθυσμό είναι η Διαταραχή Πανικού, η Ειδική και Κοινωνική Φοβία, η Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή (OCD), η Διαταραχή μετά από οξύ στρες και η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή.
Ο σημερινός τύπος ανθρώπου χαρακτηρίζεται από υπερβολικό θυμό, φόβο και αμφιταλάντευση. Όποια ψυχολογική θεωρία και αν ανασύρουμε για τη δημιουργία μιας τυπικής νεύρωσης θα μπορούσαμε να την ταυτίσουμε με τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Η βασική αρχή της λειτουργικής συμπεριφοράς είναι η ανάγκη για ασφάλεια (Horney). Η έλλειψη ασφάλειας δημιουργεί άγχος και η επίμονη προσπάθεια του ατόμου να ξεφύγει από αυτό το άγχος του οδηγεί στη νεύρωση με αποτέλεσμα την απομόνωση και την απελπισία του πραγματικού του εαυτού.
Ακόμα και η θεωρία της αλληλοεπίδρασης (Sullivan) μπορεί ξεκάθαρα να ερμηνεύσει τα αυξημένα επίπεδα των παιδικών αγχωδών διαταραχών σήμερα, αφού τα γονεϊκά αντικείμενα είναι συνέχεια αγχωμένα, θυμωμένα και συναισθηματικά έκπτωτα με ένα αποδιοργανωμένο ‘Εγώ’.
Ο άνθρωπος κυριαρχείται από τη φύση του από δύο είδη αναγκών (Fromm): τις βασικές βιολογικές ανάγκες (π.χ. φαγητό) και κοινωνικές ανάγκες (π.χ. ανάγκη για επικοινωνία, προσωπική βελτίωση και εξέλιξη, να ανήκει σε μία ομάδα και να έχει μια σταθερή κοσμοθεωρία για να κατανοεί τον κόσμο μέσα του). Στην εποχή της κρίσης όλες αυτές οι ανάγκες του δεν είναι αυτονόητες πια, ούτε καν οι βιολογικές, με αποτέλεσμα ο σημερινός τύπος ανθρώπου που φιγουράρει να είναι ο ‘αυτόματος τύπος’ που εκτελεί απλά, πιστά και μηχανικά τις διαταγές ενός σαθρού κοινωνικού συστήματος.
Και στη συμπεριφορική θεωρία οι αγχώδεις διαταραχές είναι απλές εξαρτημένες συμπεριφορές σε περιβαλλοντικά αγχογόνα ερεθίσματα, αλλά και στη γνωσιακή θεωρία το άγχος φιγουράρει ως μία συγκίνηση που στηρίζεται στην εκτίμηση ενός κινδύνου ή μιας απειλής με έδρα την κοινωνία και στόχο τον εαυτό και με συνέπειες που θα εκδηλωθούν άμεσα ή και μελλοντικά. Και η μορφολογική θεωρία (Gestalt) βρίσκει πρόσφορο έδαφος εδώ. Η κακή οργάνωση της αντίληψης του ατόμου ως όλου του προκαλεί ψυχική διαταραχή και γενικευμένη ψυχοπαθολογία.
Ο χαμηλός δείκτης δραστηριότητας του ατόμου επιφέρει συνήθως αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη. Ο άνθρωπος δεν δύναται να ζήσει χωρίς νόημα στη ζωή του και χωρίς σκοπό. Σήμερα το χάσμα μεταξύ του ‘είμαι’ και του ‘τι θέλω να είμαι’ είναι τεράστιο με αποτέλεσμα την έντονη απειλή του εαυτού όσον αφορά στην ψυχική του υγεία. Οποιαδήποτε κατάσταση εμποδίζει την εξωτερίκευση των συναισθημάτων του ατόμου οδηγεί σε άγχος και φόβο, αποξένωση και απομόνωση, αίσθημα υποτίμησης και κατωτερότητας με είσοδο στην Ψυχική Διαταραχή.
Dr Αθανασία Δημητρίου, Ψυχολόγος Ph.D Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Επιστημονικά Υπεύθυνη Κ.Π. «ΟΔΥΣΣΕΑΣ»
